Жыл қорытындысы: Білім беру жүйесіндегі қазіргі тенденциялар – инклюзивті оқытудан цифрландыруға дейін
Primeminister.kz сайтының редакциясы Қазақстанның даму қорытындысы туралы жарияланымдар сериясын жалғастыруда, деп хабарлайды abaidan.kz. 2024 жыл – білім беру жүйесін дамытудағы маңызды кезең. Мектепке дейінгі деңгейден бастап техникалық және кәсіптік деңгейге дейінгі барлық деңгейдегі білім беру сапасын арттыруға бағытталған стратегиялық мақсаттар іске асыру сатысында.
Бүгінгі таңда 11,6 мың мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында 1 млн-ға жуық бала тәрбиеленуде. 2024 жылдың қорытындысы бойынша ел өңірлерінде 75,5 мың орындық 627 мектепке дейінгі ұйым ашылды. Бұл кезекте тұрған 2 жастан 6 жасқа дейінгі балалардың 93,1% мектепке дейінгі оқыту мен тәрбиелеумен қамтамасыз етуге мүмкіндік берді.
Мектепке дейінгі ұйымдарда орындарды бөлудің ашықтығын қамтамасыз ету үшін ағымдағы жылы пилоттық режимде Қазақстанның төрт қаласы – Тараз, Шымкент, Түркістан, Орал қалаларында ваучерлік қаржыландыру жүйесі енгізілді. Болашақта оны бүкіл ел бойынша масштабтау жоспарлануда.
Мектепке дейінгі ұйымдарда мектепке дейінгі ұйымдарға бармайтын балалардың ата-аналары үшін 4,2 мыңнан астам консультациялық пункт жұмыс істейді. Бұл тармақ балаларды тәрбиелеу мен дамытуға маңызды көмек көрсетеді, оларды оқыту мен мектепке дайындаудың тең бастапқы жағдайларын қамтамасыз етеді. Ағымдағы жылы 328 мыңнан астам ата-ана мен балаға әдістемелік және педагогикалық қолдау көрсетілді. Сонымен қатар ата-аналардың осы тобын қолдау үшін «Беске дейін үлгер» мобильді қосымшасы әзірленді. Пилоттық режимде Абай өңірінде, сондай-ақ Ақтөбе, Қарағанды, Қызылорда облыстарында тестіленіп, ата-аналарынан оң пікірлер алды.
Сондай-ақ мектепке дейінгі және бастауыш білім беруді синхрондау бойынша жұмыс жүргізілуде, оның аясында баланың жеке даму картасы цифрландырылды.
Ұлттық құндылықтар негізінде «Тәрбие бесігі» бағдарламасы әзірленді. Балаларды ерте жастан бастап тілдік ортаға үйрету үшін қыркүйек айында білім беру ұйымдарында әлеуметтік орта құруға бағытталған «Тілге бойлау» пилоттық жобасы іске қосылды. Ол халықаралық инновациялық тәжірибеге негізделген. Әдістің бір ерекшелігі - шектеу қойылмайды, керісінше балалардың шығармашылығын дамытады. Бұл олардың біртұтас сөйлеу және ауызша-логикалық даму деңгейіне оң әсер етеді. Бүгінгі таңда жоба еліміздің бес өңірінде жүзеге асырылуда.
Сондай-ақ Министрлік болашақ бірінші сынып оқушыларына арналған «Балақайлар мектебі» даярлау бағдарламасын әзірледі. Ол балабақшалар мен бастауыш мектеп арасындағы сабақтастықты қамтамасыз етеді, педагогтар мен ата-аналарға балаларды барлық бағыт бойынша орта білім беру жүйесіне дайындауға мүмкіндік береді. Бағдарлама мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттың талаптарына сәйкес әзірленді. Биыл бағдарламаны 115 мың бала игерді.
Орта білім
Бүгінгі таңда орта білім беру жүйесінде 7964 мектеп жұмыс істейді, онда 3,9 млн-нан астам бала оқиды және 406 мың педагог еңбек етеді.
Биылғы жылдың ең үлкен жетістіктерінің бірі - халықаралық олимпиаданың әрбір екінші қатысушысы елімізден жүлделі орындармен оралды. IChO химия бойынша ең беделді халықаралық олимпиадада және «First Global Challenge» робототехника бойынша әлем чемпионатында қазақстандық оқушылар 190 елдің өкілдерін басып озып, екі Олимпиадада үш дүркін әлем чемпионы атанды. Еліміздің құрама қоржыны барлығы 563 медальмен толықтырылды, оның ішінде 77 алтын, 201 күміс және 285 қола. Үздік 7 беделді олимпиадада жүлделі орындарға ие болған 26 қазақстандық оқушы ақшалай сыйлықтармен марапатталды: алтын медаль игеріне - 1500 АЕК, күміс медаль игеріне – 1000 АЕК және қола медаль игеріне - 500 АЕК берілді.
Осы жылдың шілде айында Қазақстанда биология бойынша ең беделді IBO-2024 Халықаралық олимпиадасын өткізу тағы бір маңызды оқиғалардың бірі. Оған 81 елден 305 жас биолог және 275 ғалым қатысты. Еліміздің құрамасы қазақстандық білім берудің жоғары халықаралық имиджін тағы да растап, 100% медальдық есепті көрсетті.
Екі жыл қатарынан ауыл мектептерінің оқушыларына арналған республикалық пәндік олимпиада өткізіледі. Оның қорытындысы бойынша жүлделі орындарға ие болған ауыл оқушыларының саны 10 есеге артты, бұл мыңдаған балаларға жаңа мүмкіндіктер ашты.
Ел тарихында тұңғыш рет бірден екі педагог «Қазақстанның Еңбек ері» атағына ие болып, ерекше құрмет белгісі – Алтын жұлдыз және «Отан» ордені табысталды. Бұл еліміздің педагогтарының еңбегіне Президент көрсеткен жоғары баға, құрмет пен сенім. Сонымен қатар Мемлекет басшысының қолынан 27 педагог «Қазақстанның еңбек сіңірген ұстазы» атағына ие болды. Республикалық байқаудың қорытындысы бойынша тағы 64 педагог «Үздік педагог» мәртебесіне ие болды. Барлық 93 педагогқа 1000 АЕК (3,9 млн теңге) мөлшерінде мемлекеттік сыйлық көзделген.
Мұғалім болғысы келетін жастар саны едәуір өсті. Егер өткен жылы «Алтын белгінің» 1500 иегері педагог жолын таңдаса, 2024 жылы олардың саны 1800-ге дейін өсті. Биылғы жылдың қорытындысы бойынша еліміздің мектептеріне 8 мыңнан астам педагог еңбек етуге келді.
Сапалы білім беру және мақсатты тәрбие білім беру ұйымдары басшыларының кәсіби әлеуетімен тығыз байланысты. Оларды Мемлекет басшысының бастамасымен «Білім берудегі өзгерістердің 1000 көшбасшысы» жобасы аясында дайындайды. Сонымен қатар биыл мектепке дейінгі, орта, техникалық және кәсіптік білім берудің 376 педагогы сертификатталды. Бұдан басқа, 80 мыңнан астам мұғалім «Өрлеу» БАҰО АҚ ұйымдастырған біліктілікті арттыру курстарынан өтті. Оның ішінде ауыл педагогтары 57,8% құрады.
Бүгінде мектептердің 67% ауылдарда орналасқан. Қала мен ауылдағы білім беру мекемелерінің білім сапасының айырмашылығын теңестіру мақсатында «Ауыл мектебі – сапа алаңы» жобасы әзірленді. Ол Ақтөбе облысында «Цифрлық технологияларды пайдалана отырып, шағын жинақталған ауылдық мектептердің әлеуетін дамыту», Алматы облысында «Жаратылыстану-математикалық бағыттағы пәндер бойынша білім беру сапасын арттыру» және Маңғыстау облысында «Отпан» тірек мектептерінің желісін дамыту», Ұлытау өңірінде «Ustaz Ulytau» сияқты басқа да өңірлік бастамалар шеңберінде іске асырылуда. Жалпы, жоба нәтижелері 2023 жылмен салыстырғанда шағын жинақталған ауылдық мектептердегі білім сапасы орта есеппен 7-9%-ға артқанын көрсетті.
Әлеуметтік осал отбасылардың балаларына әлеуметтік қолдау көрсету үшін білім алушыларды бітіру емтихандарына дайындауда 2024 жылғы қыркүйекте еліміздің 3180 мектебінде «Цифрлық мұғалім» атты жаңа жоба іске қосылды. Оқушыларға электрондық платформалар мен цифрлық білім беру ресурстарына қолжетімділік қамтамасыз етілген. Негізгі пәндер бойынша қосымша сабақтармен 21114 білім алушы қамтылды.
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша ҚР Оқу-ағарту министрлігі ҚР ЦДИАӨМ, Astana Нub халықаралық технопаркімен және «Өрлеу» БАҰО АҚ-мен бірлесіп оқушылар мен педагогтарға арналған бағдарламалау негіздерін оқыту бойынша онлайн-білім беру платформасының пилоттық жобасын іске қосты. 300-ден астам мұғалімдер мен жаттықтырушылар «Жасанды интеллект» және Game Development сияқты екі бағыт бойынша біліктіліктерін арттырады. Сонымен қатар 27 мыңнан астам оқушы бағдарламалау дағдыларын үйренеді.
Техникалық және кәсіптік білім беру
Бүгінде елімізде 772 техникалық және кәсіптік білім беру ұйымы жұмыс істейді, онда 565 мың студент оқиды, оның 177 мыңы биыл қабылданды.
Қосарлы оқыту жүйесімен 94 мың студент қамтылды. 2024 жылдың қорытындысы бойынша еліміздің колледждерінде мемлекеттік білім беру тапсырысының көлемі 143 мың орынға ұлғайды, бұл өткен жылмен салыстырғанда 10 мыңға артық. Студенттерді сұранысқа ие мамандықтар бойынша тегін техникалық және кәсіптік біліммен қамту 90% құрады. Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша мемлекеттік тапсырыстың 65% машина жасау, көлік, энергетика, IT, құрылыс және инженерияны қоса алғанда, техникалық мамандықтарға бағытталған. Қазақстанда колледж түлектерін жұмысқа орналастыру көрсеткіші 79% құрайды.
Колледж студенттерін қолдау мақсатында стипендиялық төлемдердің мөлшері екі есеге ұлғайды: 2023 ж. – 50%, 2024 ж. – 50%, 300 мыңнан астам студент қамтылды. Жатақханаға мұқтаж студенттердің 87%-дан астамы жатақханаларда орындармен қамтамасыз етілген. Биыл 1,2 мың орындық 4 жатақхана пайдалануға берілді.
Ел тарихында тұңғыш рет ұлттық құрама Францияның Лион қаласында өткен 47-ші WorldSkills халықаралық чемпионатында 6 үздік медальон мен «Ұлттың үздігі» номинациясын жеңіп алып, едәуір нәтижеге қол жеткізді.
Колледждерде кадрлар даярлау өңірлік экономиканы ескере отырып жүзеге асырылады. Бүгінгі таңда 195 колледжді бейіндеу және үлкейту жұмыстары басталды.
Колледждерде 160 стартап-жоба іске қосылды, 104 колледждің материалдық-техникалық базасы жаңартылды. Кәсіби стандарттардың, жоғары білімнің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты және WorldSkills стандарттарының талаптарын ескере отырып, 8 мыңға жуық білім беру бағдарламасы әзірленді. Оқытуда тиімді озық әдістемелер мен тәсілдерді тарату мақсатында локомотив-колледждер айқындалды, қазіргі заманғы колледждер базасында 3 IT-орталық құрылды.
Инклюзивті орта
Бүгінде еліміздегі мектептердің 90% инклюзивті білім алуға жағдай жасалған, ал балаларды арнайы психологиялық-педагогикалық қолдаумен қамту 85% - ға жетті.
Биыл психологиялық-педагогикалық қолдаудың үш деңгейлі моделі енгізілді, ерекше қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істеу үшін қолдау кабинеттері мен жеке бағдарламаларға жаңа талаптар әзірленді.
Мектептерде «педагог-ассистент» лауазымы енгізілді, бұл мамандар санын жылына 1 мыңнан 2,5 мыңға дейін арттыруға мүмкіндік берді. I, II топтағы мүгедектерге, бала кезінен мүгедектерге, мүгедек балаларға арналған техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарына оқуға түсу кезінде қабылдау квотасы 10%-ға ұлғайтылды.
Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларды қолдаудың 96 кабинеті ашылды. 600-ден астам арнайы оқу бағдарламалары әзірленді.
Балалар құқығын қорғау
Балалар құқығы бұзылған жағдайда жедел ден қою үшін бақылау субъектілерінің ескертуінсіз жоспардан тыс тексерулер енгізілді. Осы жылдан бастап Балалар құқығын қорғау комитетінің бақылауға жататын объектілер тізбесін ұлғайту бөлігіндегі функциялары, сондай-ақ әкімшілік жауаптылыққа тарту жөніндегі өкілеттіктер кеңейтілді. Бала құқығы жөніндегі өңірлік уәкілдің мәртебесі мен өкілеттігі заң жүзінде бекітілген.
ҚР әйелдерінің құқығы мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері жөніндегі қабылданған заңының шеңберінде осы жылдың маусым айында балаларға қатысты кез келген зорлық-зомбылық көріністері үшін жауапкершілікті қатаңдататын нормалар енгізілді. «111» байланыс орталығының функциясы заңнамалық түрде бекітілді.
Елде 330-дан астам адам жетім балаларға тәлімгер болды. 692 бірлікке дейін қорғаншылық және қамқоршылық органдары мамандарының штат саны ұлғайтылды. Жетім балаларға арналған 36 ұйым балаларды қолдау орталықтарына айналды.
Мемлекет киім мен мектеп керек-жарақтарын сатып алу үшін 22,2 млрд теңгеден астам сомаға «Жалпыға бірдей оқыту» қорынан әлеуметтік осал отбасылардан шыққан 510 мыңнан астам балаға қолдау көрсетті. Көмек күнкөріс деңгейінен төмен табысы бар атаулы әлеуметтік көмек алатын отбасылардан шыққан мектеп оқушыларына, жетім балаларға және ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларға, сондай-ақ төтенше жағдайлар нәтижесінде шұғыл көмек талап ететін отбасылардан шыққан мектеп оқушыларына жолданады.
Еліміздің 20 өңірінде психологиялық қолдау орталықтары ашылды. Бірнеше айдың ішінде орталықтарда 240 мыңға жуық азаматқа көмек көрсетілді.
Қауіпсіз және қолдаушы білім беру ортасын құруға «Қазақстанның медиативті мектептері» жобасы жүзеге асырылуда. Бастама аясында еліміздің барлық мектептерінде мектеп медиациясы қызметі жұмыс істей бастайды. Олардың құрамына жоғары сынып оқушылары, педагогтар, психологтар, әлеуметтік педагогтар, ата-аналар, сондай-ақ үкіметтік емес ұйымдардың, қамқоршылық кеңестердің және аға буынның өкілдері кіреді.
Тәрбие жұмысы. Қосымша білім
Өткен жылғы қыркүйек айында алғаш рет Министрлік «Біртұтас тәрбие» бағдарламасын әзірлеп, қабылдады. Биылғы жылы бағдарлама Мемлекет басшысының «Адал адам – Адал еңбек – Адал табыс» Ұлттық құрылтайының үшінші отырысында алты құндылық тобы және 77 қадамдық іс-қимыл бойынша айтқан жалпыұлттық құндылықтарға сәйкес жаңартылды.
Бағдарлама аясында еліміздің барлық мектептерінде Ата-аналарға педагогикалық қолдау көрсету орталықтары жұмыс істеуде. Олардың басты бағыты балаларды оқыту мен тәрбиелеуде отбасы мен мектептің өзара ынтымақтастығын арттыру, позитивті ата-ана мәдениетін қалыптастыру болып табылады. Бағдарламаның жүзеге асырылуының арқасында ата-аналардың балаларының мектептегі өміріне қатысуы 40%-дан 60%-ға дейін өсті. Мұғалімдер арасында жүргізілген сауалнама нәтижесі бойынша респонденттердің 82%-ы бағдарламаның сынып жетекшілерінің кәсіби дамуына оң әсерін, 84%-ы «Біртұтас тәрбиенің» оқушы белсенділігінің өсуіне оң әсерін, ал 71%-ы мектеп пен отбасының өзара ынтымақтастығының артқанын атап өтті.
«Оқуға құштар ұлт» жобасына қосылған оқушылар саны 30%-дан асты, мектеп кітапханаларының қоры биылғы жылы 1,3 млн кітапқа артып, жалпы саны 4,8 млн дананы құрады. 1717 коворкинг-орталықтарын құру арқылы білім беру ұйымдары кітапханаларының материалдық-техникалық базасы жақсартылды.
Президент балалардың шығармашылық пен қолөнердің қыр-сырын меңгеруі үшін балалар үйірмелерінің жұмысын қалпына келтіру міндетін қойды. Биылғы жылы балаларды қосымша біліммен қамту 86,3%-ға дейін өсті – бұл 3,3 млн бала, ал қосымша білім беру ұйымдарының желісі 1625-тен 1713-ке дейін артты. Жалпы, қосымша білім беру үш бағытта жүзеге асырылады: мектептен тыс ұйымдар, мектеп үйірмелері мен спорт секциялары. Елімізде барлығы 1625 мектептен тыс ұйым бар және әртүрлі бағыттағы 380 үйірме түрі ұсынылады.
Сонымен қатар қосымша білім беру ұйымдарының құрылысы да қарқынды жүруде. Биылдың өзінде 8 қосымша білім беру орталығы, 3 балалар сауықтыру орталығы (лагерьлер), ауылдық мектептерде 779 комъюнити-орталықтар ашылды, 190 қосымша білім беру ұйымы жаңартылды.
Балалардың сауықтыру демалысын, жұмыспен қамтылуын және бос уақытын тиімді пайдалануды ұйымдастыру 2024 жылдың жазында басты мәселелердің біріне айналды. Биыл алғаш рет лагерьлер үшін бірыңғай талаптар әзірленіп, оның жұмысына волонтерлер мен қосымша білім беру мұғалімдері тартылды. Сондай-ақ лагерьге қабылдау мен нұсқаулық өткізудің республикалық мониторингі құрылды. Уәкілетті мемлекеттік органдар бекіткен балаларды сауықтыру орталықтарының тізілімі жасалды. Балалар мен олардың ата-аналарына ыңғайлы болу үшін «Балаларға базарлық» және «Қауіпсіз жаз» ақпараттық пакеті әзірленді. Балалардың жазғы демалыс мәдениетін дамыту және олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі «Сенің қуанышқа толы демалысың» Guidebook-ін әзірледі. 120 мың педагог-ұйымдастырушы арнайы оқудан өтті. Өңірлерде «Ұлы дала кереметі», «Жас Ғалым», «Гастро туризм», «Бір күн қалада», «Қонақжай отбасы» атты жазғы демалысты ұйымдастыру бойынша бірегей жобалар жүзеге асырылды. 2024 жылдың жазының қорытындысы бойынша 11287 балалар сауықтыру орталықтарында 3,1 млн оқушы немесе балалардың 93,4%-ы, оның ішінде әлеуметтік жағынан осал отбасылардан 600 мыңнан астам бала және су тасқынынан зардап шеккен өңірлерден 5 мыңнан астамы демалыспен және сауықтырумен қамтылды.
Инфрақұрылым, қауіпсіздік, цифрландыру
Елімізде 375 мың оқушы орнына арналған 254 мектептің құрылысы аяқталды. Оның ішінде білім беру инфрақұрылымын қолдау қоры есебінен 23 нысан бар. Республикалық және жергілікті бюджет қаражаты, сондай-ақ инвестициялар тарту есебінен - 126 мектеп.
Бүгінгі таңда «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы аясында 105 мектеп құрылысы аяқталды.
Бұрын-соңды болмаған мектеп салу шаралары үш ауысыммен байланысты проблемаларды айтарлықтай қысқартты. Бүгінде елімізде 3 мыңға жуық мектеп бір ауысымда жұмыс істейді. Сонымен қатар 254 орта оқу орны күрделі жөндеуден өтті, 967 мектеп үшін 1621 заманауи пәндік кабинет (робототехника, химия, биология, физика, STEM) сатып алынды. 1 мың ауылдық мектеп жаңғыртылды. 10 мыңнан астам білім беру ұйымдарының қауіпсіздік жүйелерімен техникалық жарақтандырылуы арттырылды.
Ағымдағы жылдың қыркүйек айынан бастап мектептердің 1,7 млн оқушысы үшін әлеуметтік осал отбасылардан шыққан 97 мың балабақша тәрбиеленушілері тегін тамақтандырылды.
Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша білім беруді цифрландыру процесін жеделдету бойынша кешенді жұмыс жүргізілді. 2024 жылдың қорытындысы бойынша интернет жылдамдығы мектептердің 19% -дан 90% -ға дейін ұлғайды. Қазақстандық мектептерде сапалы интернет көрсеткіші 3 есеге артты. Бұл ретте мектеп оқулықтарының 100%-ы цифрлық форматқа ауыстырылды және 11 платформада қолжетімді.
Астана, Маңғыстау, Ақмола және Батыс Қазақстан облыстарының 215 мектебінде тиісті санаттағы балаларды тегін тамақтандыруға арналған «Әлеуметтік әмиян» пилоттық жобасы іске асырылуда.
